მეცხრამეტე საუკუნის დასაწყისში ძმებმა იაკობ, ივანე, ანდრია და მერაბ ზუბალაშვილებმა ავლაბარში ორი პურის მაღაზია გახსნეს. მაღაზიებში თბილისის გუბერნიის გლეხებს ხორბალი და ფქვილი შეჰქონდათ გასაყიდად. ზუბალაშვილებმა ვერის უბანში შაქრის ქარხანაც გახსნეს და სოფლებში ნაყიდი ჭაჭით  არყის გამოხდა დაიწყეს. ისინი ბაზალეთის ტბაზე წურბელებს ამრავლებდნენ და სამკურნალო დაწესებულებებს აბარებდნენ. გვარში მათ ექიმიც ჰყავდათ- ზაქარია მიხეილის ძე ზუბალაშვილის სახით, რომელსაც ლაიფციგის უნივერსიტეტის სამედიცინო ფაკულტეტი ჰქონდა დამთავრებული და დუშეთში, ახალციხეში და თბილისში ეწეოდა სამედიცინო პრაქტიკას.

იაკობ ზუბალაშვილმა დავით ბატონიშვილის სიმამრის, მდიდარი სომეხი ვაჭრის 80 ოთახიანი ქარვასლის ადგილას შენობა ააშენა. ამ შენობაში 1837 წელს რუსეთის იმპერატორ ნიკოლაის (პირველი) წვეულება გაუმართეს და წვეულებაზე მყოფმა საქართველოს ეგზარხოსმა შენობა სასულიერო სემინარიისთვის მოიწონა.  იაკობ ზუბალაშვილმა ეგზარხოსს უარი ვერ შეჰკადრა და მხოლოდ სამშენებლო მასალაზე გაღებული თანხის ანაზღაურება მოითხოვა. შენობაში სასულიერო სასწავლებელი განთავსდა, ხოლო შემდეგ- საქართველოს ხელოვნების მუზეუმი.

1858 წელს საქართველოში ჩამოსული ფრანგი მწერალი ალექსანდრ დიუმა თეატრის მოედანზე ივანე ზუბალაშვილის სახლში ცხოვრობდა, სადაც ორი ოთახი და ერთი დარბაზი ეკავა. 

კონსტანტინე ზუბალაშვილის მეუღლეს- ელისაბედ თუმანიშვილს უთქვამს: თუ ბაქოში ნავთობის საქმე კარგად წაგვივიდა, საქართველოს რომელიმე კუთხეში კათოლიკურ ეკლესიას ავაშენებთო. ელისაბედ თუმანიშვილი, შვილის- სტეფანე ზუბალაშვილის თაოსნობით დაწყებულ ბათუმის კათოლიკურ ეკლესიის მშენებლობას ვერ მოესწრო, მაგრამ მშენებლობის დამთავრების შემდეგ, ეკლესიის შესასვლელში სამუდამოდ ამოტვიფრეს შემდეგი სიტყვები: „ტაძარი ესე ყოვლად წმიდა ღვთის-მშობლისა მარიამისა, თვისის ზღუდითურთ, აღვაგე მე სტეფანე კოსტანდინეს ძე ზუბალაშვილმა, საცხოვნებლად სულისა ჩემისა, მშობელთა, ძმათა და დათა ჩემთასა.“ 

სტეფანე ზუბალაშვილის დაკრძალვაზე აკაკი წერეთელმა თქვა: „არასდროს არ მინახავს, მაგრამ თვალწინ მედგა, არავითარი დამოკიდებულება არ მქონია, მაგრამ გულით მიყვარდა, როგორც ღირსეული ქართველი, რაიცა დღეს ჩვენში სანთლით საძებარია.“

სტეფანეს, პეტრეს, იაკობის და ლევანის მამა კონსტანტინე იაკობის ძე ზუბალაშვილი ბაქოში ერთ-ერთი პირველი ნავთობმომპოვებელი იყო. პეტრე და იაკობი მისი და ადვოკატ სტეფანე ივანეს ძე ჯაყელის დაფუძნებული ფირმის „ს. ი. ჯაყელი და კომპანიის ნავთობსამრეწველო და სავაჭრო ამხანაგობის“ დირექტორები იყვნენ. 

სტეფანე ზუბალაშვილის სანავთობე ფირმაში ოთხასზე მეტი თანამშრომელი მუშაობდა. ზუბალაშვილები თანამშრომლობდნენ როტშილდების როგორც „კასპია-შავი ზღვის ნავთობმრეწველობის და ვაჭრობის ამხანაგობასთან,“ ისე- „მაზუთთან.“ საქმიანი ურთიერთობები ჰქონდათ ნობელების ფირმასთან და ა.შ.

საქმით  გამოირჩეოდნენ კონსტანტინეს ძმები- ანტონ ზუბალაშვილი და ალექსანდრე ზუბალაშვილი. ალექსანდრე ზუბალაშვილი ხელოვნების დიდი დამფასებელი და ცნობილი კოლექციონერი იყო. მან ერთ-ერთმა პირველმა შეიძინა დამწყები მოქანდაკის- იაკობ ნიკოლაძის ნამუშევარი. ალექსანდრე ზუბალაშვილი ევროპაში, უმეტესად ფლორენციაში ცხოვრობდა. შემდეგ იაკობ ნიკოლაძე ალექსანდრე ზუბალაშვილს სწორედ ფლორენციაში შეხვედა, მაგრამ ეკონომიურად შეჭირვებულ ახალგაზრდა ხელოვანს ალექსანდრე ზუბალაშვილი არ დახმარებია, რადგან ზუბალაშვილები ქართველმა სოციალ-ფედერალისტებმა ისე დააშინეს, რომ მათ, ყოველგვარი ქველმოქმედების სურვილი დაჰკარგეს. იაკობ ზუბალაშვილმა თანამემამულე ექსპროპრიატორების გამო საკუთარ ბიძასთან- პავლე მიხეილის ძე თუმანიშვილთანაც კი გასწყვიტა კავშირი. პავლე თუმანიშვილი ზუბალაშვილების ფულით გაზეთებს- „ივერიას,“ „ვოზროჟდენიეს“ და ჟურნალ „ნაკადულს“ უშვებდა. 

თედო სახოკია თავის თანაპარტიელ სოციალ-ფედერალისტ გიორგი დეკანოზიშვილს იკობ ზუბალაშვილის თაობაზე სწერდა: „ თქვენ რომ ულტიმატუმი დაგიდვიათ, ის კაცი ჩემთან ძალიან კარგად იქცეოდა. აქამდე იმით ვიბრუნებდით სულს. სამწუხაროა, რომ შენ არაფერი იცოდი და იმასთან სირცხვილში ჩავარდი. არა უშავს, გამოვაკეთებთ საქმეს და ბოდიშს მოვიხდით მასთან.“ 

ალექსანდრე ზუბალაშვილი ესწრებოდა ინტელიგენციის მიერ ივანე ბაგრატიონ-მუხრანელის სახლში აჭარის დელეგაციის საპატივცემულოდ მოწყობილ ნადიმს. მაშინ ალექსანდრე ზუბალაშვილს უთქვამს: „ მაგრამ ვის ჰმართებს კიდევ ქება და პატივი ამ ჩვენი შეერთებისათვის? ბატონებო, სტაქნები დაამზადეთ! ეს ქება და პატივი, დიახ გვმართებს, რომ ვუძღვნათ ძლიერ რუსეთის ხალხსა! და ეს სადღეგრძელო იყოს პატივისცემისათვის რუსეთის ხალხისა!“ 

ალექსანდრეს ძმის - ანტონ ზუბალაშვილის აშენებულია მარჯანიშვილის თეატრის შენობა, ხოლო თბილისის კონსერვატორია ანტონის და ალექსანდრეს ძმიშვილიმა- იაკობ ზუბალაშვილმა ააშენა. 
ზუბალაშვილების ერთი ცნობილი წარმომადგენელი - იაგორ ზუბალაშვილი გენერალ მიხეილ ლორის-მელიქოვის დაზე იყო დაქორწინებული და ამათი ვაჟი - ნიკოლოზ ზუბალაშვილი ნიკო ნიკოლაძესთან მეგობრობდა. ერთხელ სომხების კონსტანტინეპოლის პატრიარქს უთქვამს: გერცენს ჟენევაში ნიკოლაძის გარდა ზუბალაშვილის გვარის კაციც ხვდებოდაო.

მიხეილ ლორის-მელიქოვი, ნიკო ნიკოლაძე, ნიკოლოზ და სტეფანე ზუბალაშვილები თბილისის სათათბიროს წევრები იყვნენ.

1885 წელს ბაქოს ნავთობმომპოვებელთა შორის გამოჩნდა ალექსანდრ მანთაშევი. ალექსანდრ მანთაშევმა სოლიდური თანხა  ჩადო „ცატუროვის და კომპანიის“ ამხანაგობაში. ნავთობმრეწველმა სერგეი პალაშკოვსკიმ მას თავისი სანავთობე საქმის ყიდვაც შესთავაზა, მაგრამ მანთაშევი ბუნგე-პალაშკოვსკის ქონებით არ დაინტერესდა და ორ წელიწადში, პალაშკოვსკის მსგავსი ნავთობის ჭურჭლის ქარხანა თავად ააშენა ბათუმში. ამასთანავე 200-ზე მეტი ნავთობცისტერნა დააყენა ამიერკავკასიის რკინიგზაზე და თურქეთის, საბერძნეთის, სირიის, ეგვიპტის მიმართულებით ნავთობის გატანა დაიწყო.  მალე ამ ქვეყნებში თავისი კანტორებიც გახსნა.

1892 წლის მარტში ცატუროვის ამხანაგობამ შეწყვიტა საქმიანობა და მთელი მისი ქონება 650 ათას რუბლად ალექსანდრ მანთაშევმა შეიძინა. 

ალექსანდრ მანთაშევი თბილისელი ივან მანთაშევის ერთადერთი შვილი იყო. ივან მანთაშევი ირანული საქონლით ვაჭრობდა და რაც მოახერხა ის იყო, რომ შვილს სომხური ბაზარის ტერიტორიაზე არსებული კომერციული სასწავლებელი დაამთვრებინა. 

ირანული საქონელზე თანდათანობით მოთხოვნა მცირდებოდა, შესაბამისად, შემოსავლებიც მცირდებოდა და ივან მანთაშევმა შვილი თბილისში ერევნის მოედანზე არსებულ ტერ-ასატუროვის მოდური საქონლის მაღაზიაში გადაიყვანა. ასატუროვთან ალექსანდრ მანთაშევი პროფესიონალ ვაჭრად ჩამოყალიბდა და როგორც გამოცდილი კომერსანტი, მამასთან ერთად საქონლის შესაძენად ლონდონში დაიარებოდა. მალე ალექსანდრ მანთაშევმა თბილისში, ისევ ერევნის მოედანზე, სასტუმრო „კავკაზის“ ქვევით ევროპული საქონლის მაღაზია გახსნა და რამდენიმე წელში ნავთობის საქმესაც მოჰკიდა ხელი. 

ალექსანდრ მანთაშევი სასესხო კრედიტის თბილისის საზოგადოების და თბილისის კომერციული ბანკის ერთ-ერთი დამფუძნებელიც იყო. ის ასევე იყო სახელმწიფო ბანკის დამფუძნებელი კომიტეტის წევრი. ალექსანდრ მანთაშევი არა ერთხელ აურჩევიათ თბილისის სათათბიროს წევრად და როგორც დეპუტატი ნიკო ნიკოლაძესთანაც თანამშრომლობდა. 

ალექსანდრე მანთაშევი 1911 წლის 19 აპრილში პეტერბურგში, 71 წლის ასაკში გარდაიცვალა. მას ოთხი ვაჟი  და ოთხი ქალი  დარჩა. თითოეულ ვაჟს ანდერძით 5 მილიონი რუბლი დაუტოვა, ხოლო თითოეულ ქალს- ნაღდი 500 ათასი რუბლი და 300 ათასი რუბლი- პროცენტიანი ქაღალდების სახით. ანდერძის თანახმად, შვილებს უფლება არ ჰქონდათ მამის დანატოვარი უძრავი ქონება გაეყიდათ. ეს ქონება შვილიშვილებზე უნდა გადასულიყო, როცა ისინი 30 წლის გახდებოდნენ. სხვათაშორის, ანდერძში ასეთი პირობაც ეწერა: თუ რომელიმე ვაჟი ცოლად სომეხი ეროვნების ქალს არ მოიყვანდა- მემკვიდრეობას დაკარგავდა.

ალექსანდრ მანთაშევმა ნათესავებიც არ დაივიწყა, მან  ნათესავებს- მირიმანოვებს და ხარაზოვებს ფული დაუტოვა. ასევე ქველმოქმედებისთვის 200 ათასი რუბლი დატოვა. თანხა თბილისელ და რუსეთში მცხოვრებ სომხებს უნდა მოხმარებოდათ.

თავის დროზე ალექსანდრ მანთაშევი ეხმარებოდა პარიზის „კავკასიის სათვისტომოს.“ ამ სათვისტომოს უმეტესობას ქართველები შეადგენდნენ და მათთან ერთად რამდენიმე სომეხიც იყო გაერთიანებული. სათვისტომოს ქართველმა წევრებმა იმის გამო, რომ ქართველების სახელი გამოკვეთილი ყოფილიყო და უცხოელებს სათანადოთ გაეცნოთ ისინი, ცალკე გამოყოფა მოინდომეს. „ქართული სათვისტომოს“ დაფუძნებას და სომხებთან გათიშვას, როგორც მოსალოდნელი იყო, მანთაშევის სუბსიდიის შეწყვეტა მოჰყვა. ქართველების საზოგადოება ჭერის გარეშე დარჩა.

ალექსანდრ მანთაშევი ქართველებსაც არა ერთხელ დახმარებია. მაგალითად საქველმოქმედო ბალის ჩასატარებლად მან ფინანსური დახმარება გაუწია თელავის წმიდა ნინოს დაწესებულებას. თანხა ამ დაწესებულების ხელმძღვანელს ანა ჭავჭავაძეს გადასცა. მანთაშევის ოჯახის კოლექციაში ინახებოდა ნიკო ფიროსმანის ჩვენამდე მოღწეული ტილოები: "ლუდხანა ზაქათალა,“ „და და ძმა,“ „ბათუმი.“

ალექსანდრ მანთაშევის ერთ-ერთ ვაჟს, თელაველი სომხების შთამომავალი, ჯერ ნაციონალისტი და შემდეგ პროფესიონალი რევოლუციონერი სტეფანე შაუმიანი ამეცადინებდა. ის უკმაყოფილო იყო თავისი შეგირდის მონაცემებით და გერონტი ქიქოძისთვის უკითხავს: „რატომ ხდება, რუსეთში და ჩვენში ბურჟუაზიული ოჯახების მეორე და მესამე თაობა უკვე ფიზიკური და ზნეობრივი გადაგვარების გზას ადგება. ევროპაში კი ეს კლასი შედარებით უფრო ჯანსაღად გამოიყურება, თუმცა მას ათასი წლის ისტორია აქვსო.“

ჩემთვის ცნობილი არ არის ალექსანდრ მანთაშევის ვაჟებიდან რომელი იყო შაუმიანის შეგირდი, მაგრამ ცნობილია, რომ ერთ-ერთმა - იოსებ მანთაშევმა პეტერბურგში სასტუმრო „ასტორიაში“ რევოლვერით თვითმკვლელობა სცადა. იოსებ მანთაშევი თვითმკვლელობის მცდელობამდე, მოსკოვში უძრავ-მოძრავი ქონების გაყიდვას  ფიქრობდა. საბოლოოდ, მას მოსკოვი მართლაც დაუტოვებია და ცხოვრების და საქმიანობის გაგრძელება თბილისში  უცდია. 

1882 წლის ზაფხულში, მოსკოვში, რუსეთის სამეცნიერო-ტექნიკური საზოგადოების ყრილობა გაიმართა, რომელზედაც ნიკო ნიკოლაძე მოხსენებით წარსდგა. ნიკო ნიკოლაძე ნობელებს აკრიტიკებდა. 

თავის დროზე, ნობელები რუსეთის მთავრობას ბაქოში ნავთობის მოპოვების განვითარებისთვის გემებით და ვაგონცისტერნებით უზრუნველყოფას ჰპირდებოდნენ და სახელმწიფოც მათ, როგორც პერსპექტიულ ნავთობმომპოვებლებს- ხელს უწყობდა. თუმცა, ნიკო ნიკოლაძის აზრით, ისინი ისე გაყოყოჩდნენ, რომ სხვა ნავთობმომპოვებლებს გასაქანს არ აძლევდნენ. ბათუმის ნავსადგურის საკითხთან დაკავშირებულ კომისიაში მოწინავეთა რიგებში მყოფნი, სხვა ნავთობმომპოვებლებს ებრძოდნენ, ნაშოვნ თანხებს მათი მოპოვებული ნავთობის სპეკულაციაში აბანდებდნენ და ა.შ. 

ნობელები არა მარტო ნავთობის შესყიდვის მონოპოლისტები, არამედ ჩამოსხმის და გადაზიდვების საქმის მონოპოლისტებიც გახდნენ. მათი გემები ფსევდორუსული ამხანაგობის დროშებით დაცურავდნენ და ნავსადგურებში ბაჟსაც არ იხდიდნენ. ისინი 1400 ვაგონცისტერნას ფლობდნენ და რკინიგზაზე შეღავათებითაც სარგებლობდნენ. 

ნიკო ნიკოლაძე ყრილობაზე ყველა ნავთობმომპოვებლის თანაბარ პირობებში ჩაყენებას და გადაზიდვის საშუალებებით თანაბარი სარგებლობის უფლებას მოითხოვდა.

1882 წლის ოქტომბერში, პეტერბურგში, რუსეთის სამეცნიერო ტექნიკურ საზოგადოების დარბაზში, ლუდვიგ ნობელმა ნიკო ნიკოლაძის მის წინააღმდეგ მოსკოვში გამოსვლას-  ცილისწამება და დანოსი უწოდა. ნიკო ნიკოლაძემ მოახერხა საპასუხო სიტყვით გამოსვლა. გამოსვლამ ნიკო ნიკოლაძეს აუდიტორიის წინაშე პოზიციები განუმტკიცა. შეკრებაზე, რომელიც შუაღამისას დასრულდა, ქიმიკოსი დმიტრი მენდელეევიც გამოვიდა.

როტშილდებმა ნიკო ნიკოლაძეს „ კასპია-შავიზღვის ნავთობმრეწველობის და ვაჭრობის ამხანაგობის“ ორი დირექტორის და ორი კანდიდატის ანუ ორი მოადგილის შერჩევა დაავალეს. კანდიდატებს მუდმივი ჯამაგირი არ ექნებოდათ. ნიკო ნიკოლაძემ დირექტორებად დავით ერისთავი და კოლა ორბელიანი დაასახელა, ხოლო კანდიდატის თანამდებობაზე  იონა მეუნარგია წარადგინა, რომელიც ფაქტიურად „ამხანაგობის“ მდივანი იქნებოდა. იონა მეუნარგია ბათუმში ცხოვრებას თუ არ ისურვებდა, შეეძლო  მშობლიურ ცაიშში დარჩენილიყო  და როცა რომელიმე ხელმძღვანელი სადმე წავიდოდა, მაშინ ჩასულიყო  ბათუმში და მისი მოვალეობა შეესრულებინა. სასულიერო სემინარიაში სწავლის დროს იონა მეუნარგიას თავის დღიურში ასეთი რამ ჩაუწერია: „ამ ჟამად სპინოზას ვკითხულობ, ძლიერ გამიტაცა ამ გენიოსმა. ნეტავი თქვენ ურიებო, რამდენი დიდი კაცები გყავდათ...“ 

დავით კეზელმა, რომელიც დავით სოსლანის ფსევდონიმითაც ბეჭდავდა წერილებს, დავით ერისთავს, როგორც როტშილდების თანამშრომელს საახალწლოდ ასეთი რამ დაუწერა: "ურიის პური ჭამე და ურიის ხმალი მოიქნიეო.“ 

დავით ერისთავმა, დავით კეზელს უპასუხა:
დავით სოსლანი და ერისთავი
ემსახურება ორივე ერსა.
ერისთავი ჭამს ურიის პურსა
და სოსლანი კი ყოველ დღე მძღნერსა.

ნიკო ნიკოლაძეს ქართველ ებრაელებთანაც ჰქონდა საქმიანი  კავშირები.  მან კულაშელი მოშე ელიგულაშვილის სესხის საგარანტიოდ ბაშის სახნავ-სათესი მიწა ჩადო. მიწა 210 რუბლად იყო შეფასებული. ნიკო ნიკოლაძემ ვალი დროულად ვერ გადაიხადა და აღმასრულებელი მიადგა კარზე. 

1890 წლის 14 აგვისტოს დილის 10 საათზე ქუთაისის საოლქო სასამართლოში ნიკო ნიკოლაძის უძრავი ქონების საჯარო ვაჭრობა გაიმართა. მიღებული თანხით მოშე ელიგულაშვილს დააკმაყოფილებდნენ.  აკაკი წერეთელმა, როცა ეს ამბავი გაიგო ლექსი დაწერა:

ნუ მკითხულობთ:ვინა ვარ?
სიდან მოვალ? სად მივალ?
სულ ესა ვარ, რაცა ვარ,
რასაც მხედავთ თვალ-და-თვალ!

თავისუფლად დავდივარ:
არც ბატონად, არც მონად!
ცა ქუდად არა მყოფნის,
დედამიწა ქალამნად,

უფროსი, არც უმცროსი
ნებით არვინ მყოლია!
ვინცა მცნობს და ვისაც ვცნობ,
ყველა ჩემი ტოლია!

ძმობა და სიყვარული
ფულით არ მიყიდია!...
მხოლოდ გული და სული
მათი გზა და ხიდია!

არც მქონია, არც რამ მაქვს,
არც მექნება, მგონია,
მაგრამ ჩემზე მდიდარი
არც კი გამიგონია!

მე რომ მაქვს, ის სიმდიდრე
ღვთისგან მოცემულია:
სულია ის საუნჯე
და სიმდიდრე გულია!

ვერ მომპარავს ვერავინ,
თან დამაქვს ეს დიდება!...
განჩინების ძალითაც
ხელი არ ეკიდება!

ჩამოდექი, პრისტავო!...
ნუ მოდიხარ მოვალე!...
სიმდიდრეც ამას ჰქვიან!...
ვინც მომცა, ვენაცვალე!...

მალხაზ კოხრეიძე