1895 წელს ჟურნალი "კვალი" აღნიშნავდა:"ამერიკის შეერთებულ შტატებს სალაპარაკოთ გაუხდიათ ინდოელები. ზოგს, ვისაც წაუკითხავს კუპერის რომანები, ისინი გმირებათ მიაჩნიათ; ზოგი კი განათლების წინაარმდეგათ თვლის მათ. ერთი ამბობს, რომ ისინი ტანჯულები არიანო, მეორე კი ზარმაცები, ქურდები და უღმერთონი არიანო. სამართლიანათ რომ ვთქვათ, მათში კარგიც და ავიც მოიპოვება და თუ ამერიკელები სხვა-და-სხვა აზრისანი არიან, ეს იმიტომ, რომ ზოგი მათ არ ეკარება, მაგრამ ამავე დროს მეზობლათ გვერდში უდგია ისეთი ტომი, რომელსაც შეძლებაც აქვს, შკოლებიც, საავადმყოფოებიც, კლუბებიც და ზოგს გაზეთიც. ამ უკანასკნელებს სახელმწიფო ისე აქვთ მოწყობილი, როგორც ამერიკის შეერთებულ შტატებში. ყველა თემი ოთხ-ოთხი წლით ირჩევს უფროსს (პრეზიდენტსავით) და მის თანაშემწეს"

მეცხრამეტე-მეოცე საუკუნეებში გადაღებულ  ფოტოსურათებზე  ქართველი მოჯირითეები ინდიელებთან  ერთად არიან აღბეჭდილები. ისინი ინგლისის და  ამერიკის არენებზე ერთად გამოდიოდნენ.  გურიიდან  ჩასული მოჯირითე ლუკა ჩხარტიშვილის მეგობარი ინდიელების ბელადი შავი მელა ყოფილა და ა.შ.  

ინდიელებს და გურულებს ერთადად  უქეიფიათ, უმღერიათ  და უცეკვიათ  გემის სალონში, ვიდრე  იქიდან იარაღის მუქარით არ გამოუყრიათ.  „გურულები ვართ ძმანებივით, ერთად ბევრი მეგობარიც გევიჩინეთ. ინდიელებს უყვართ ნამეტანი სმაი და ზოგიერთი ინდიელი რუსივითაა ეიმყრალებენ ვისკით პირს, მთლა დაკარქავენ გონებას. ნამეტანი გლახა თრობა იციენ.“- წერდა უცნობი გურული მხედარი.

ოსი მოჯირითე ზურაბეგი დაეხმარა გიორგი პაპაშვილს ნიუ-იორკში შესვლასა და სამსახურის შოვნაში. გიორგი პაპაშვილი  საქართველოს მენშევიკურ მთავრობას გაჰყვა სტამბოლში და იქიდან ამერიკაში გაემგზავრა.

გიორგი პაპაშვილი ნაცნობებთან ერთად დეტროიტიდან  კალიფორნიაში მიემგზავრებოდა, როცა მისი ავტომობილი ლამში  ჩაეფლო. მან დახმარება ინდიელებს სთხოვა. ნავაჰოს ტომის წარმომადგენლები პაპაშვილს და მის მგზავრებს უანგაროთ დაეხმარნენ. 

ინდიელებს  გიორგი პაპაშვილი თავიანთ უხუცესთან მიუყვანიათ. პაპაშვილმა  ტომის ბელადს წითელ ცხვირსახოცში გახვეული ქაღალდის ხუთდოლარიანი მისცა. თავის მხრივ, უხუცესმა პაპაშვილი ქამრით და ოქროს ხუთდოლარიანით დაასაჩუქრა.

გიორგი პაპაშვილმა ინდიელებისგან ცხვარი იყიდა, დაკლა, გაატყავა და შამფურებზე შეწვა. მეორე ცხვარი ინდიელებმა დაკლეს და კერძი თავისებურად მოამზადეს. უხუცეს მოეწონა გიორგი პაპაშვილის ნახელავი და მისი წარმომავლობა იკითხა. პაპაშვილმაც უთხრა- ქართველი ვარო.

გიორგი პაპაშვილის რომანიდან გადმოვიწერე: „-მგონი, მსოფლიოში არ მოინახება მაგათზე ბინძური და შესაზარი ხალხი,პირდაპირ ჰყარან,-თქვა ანამ, როცა ბარგი მანქანას დავუდეთ და წასასვლელად მოვემზადეთ.

     -საშინელი შესახედავებიც არიან,-დაუმატა ლუბამ,-შემაძრწუნებელი. 

     -ველური ხალხია,- ბრძანა „მისმა აღმატებულებამ“ და ხმალი ქოლგის ხალათში ჩადო,-ველურები! აბა როგორები გინდა იყვნენ, მოუშინაურებელი ველურები არიან.

      -ახი კი იქნებოდა, ყველა დაეტოვებინეთ შუა მდინარეში,-გავბრაზდი მე,-ისე კი, მე თუ მკითხავთ, მაგ ველურებმა იციან, როგორ უნდა იქცეოდეს კაცური კაცი და ასეც მოიქცნენ!“

ქართველ მწერლებიდან ინდიელებს ყველაზე უარყოფითად  გურამ ფანჯიკიძე აფასებდა: „მექსიკაში ჯერ კიდევ არის ინდიელთა რამდენიმე სოფელი, სადაც ძალზე უფრთხიან ტურისტების შეყვანას. მათ არ უყვართ ტურისტები, მით უფრო, მათი აპარატები. ინდიელთა სოფლებში ჯოჯოხეთური შრომისა და ბაქტერიებით სავსე წყლისაგან ქალები მალე იხოცებიან “.       

მწერალი ყველაზე ულმობელ ტომად აცტეკებს მოიხსენიებდა, რადგან ისინი მხოლოდ მსხვერპლშეწირვას არ  სჯერდებოდნენ  და  შეწირული ადამიანის ხორცსაც მიირთმევდნენ.

გურამ ფანჯიკიძემ თუ ცოცხალი ინდიელების სოფელი ნახა, აკაკი ბელიაშვილს დისნეილენდში მანეკენი ინდიელების სოფელი დაუთვალიერებია. „ აგერ, ინდიელების სოფელში  ჭრელაჭრულებში ჩაცმული ინდიელები ცეკვავენ თავიანთ რელიგიურ ცეკვებს, ისინი ცხადია, ცოცხალი ადამიანები კი არ არიან, არამედ მოძრავი მანეკენები. აგერ სულთმობრძავი და ისრით განგმირული ინდიელი აგდია ძირს, იქეთ კი  გვესალმება ცხენზე შემომჯდარი უკანასკნელი მოჰიკანი, ცხადია ისიც მანეკენი, აგერ ძაღლები გადმომდგარან მდინარის პირას და კუდის ქიცინით გვესალმებიან.“ - წერდა აკაკი ბელიაშვილი.

ირაკლი აბაშიძემ ჩიკაგოში ინდიელთა მუზეუმი დაათვალიერა, სადაც გამოფენილია მათ მიერ   500 წლის მანძილზე შექმნილი  ხელოვნების ნუმუშები.

ინდიელების კულტურის ნიმუშები გამოუფენიათ ნიუ-იორკის ბუნების ისტორიის მუზეუმშიც, რომელიც ფრიდონ ხალვაშს დაუთვალიერებია.

გივი ვარდოსანიძე  ნიაგარის მახლობლად, ციხე-სიმაგრეში არსებული ინდიელების ყოფის ამსახველ გამოფენა-მუზეუმს  ეწვია და  შთაბეჭდილება მკითხველს ასე გაუზიარა: „ვინ იცის, რა გზით წავიდოდა ცხოვრება დიდ მატერიკზე, ევროპელებმა ამერიკა რომ უწოდეს, თეთრკანიანთა ურდოებს რომ არ დაეპყროთ. ეს დიდი მიწა, ალბათ, ვერ იამაყებდა ნიუ-იორკის ცათამბჯენებით; ვერ იამაყებდა ავტომობილებით, მსოფლიოში ბადალი რომ არ ჰყავთ; ვერ იამაყებდა ატომური დანადგარებით და კოსმოდრომებით... მაგრამ მას ექნებოდა ყველაზე დიდი ადამიანური სიამაყე-სიმართლე და ყველაზე დიდი ადამიანური სილამაზე-გულუბრყვილობა; ის სიმართლე და გულუბრყვილობა, რაც ყველაზე დიდი სიმდიდრე იყო ღატაკი ინდიელისა; სიმართლე და გულუბრყვილობა, რომლის ძალითაც ინდიელი მაუდის უბრალო წითელ ნაჭერში სიხარულით ცვლიდა ძვირფას ბეწვეულს.“

ისე მოხდა, რომ „გულუბრყვილო ინდიელები“ თავიანთ სამშობლოში, რასიული იერარქიის ყველაზე დაბალ საფეხურზე აღმოჩნდნენ და ამაზე ნოდარ დუმბაძე ასე წერდა: „ამერიკის შეერთებულ შტატებში აშკარად იგრძნობა მოსახლეობის რასიული დიფერენცირება. ამ რასიული იერარქიის კიბეზე ყველაზე მაღალი ადგილი, რა თქმა უნდა, ანგლო-საქსური წარმოშობის ამერიკელებს უჭირავთ, ხოლო ყველაზე დაბალ საფეხურზე ინდიელები, პუეტორიკოელები და ზანგები დგანან.“ 

ამას კიდევ არა უშავდა, ზანგებს და ინდიელებს შორსაც ყოფილა დაპირისპირება და ამაზე ფრიდონ ხალვაში მოგვითხრობს: „ინდიელები თურმე ახლოსაც არ ეკარებიან ზანგებს. აქ, ჰარლემის ერთ კუნჭულში, განცალკავებით შეხიზნულან გაჭირვებით და ამაოდ შეჰყურებენ მდიდარი ქალაქის ცათამბჯენებს. მათ არც პურსა და არც სამუშაოს არავინ აძლევს.“  

ეგზოტიკური სერვისი მოუწყეს საბჭოთა ჟურნალისტებს სოფელ კატანავაგაში, სადაც კეჩუას ტომი ცხოვრობდა.   იმ დროს ვლადიმერ ალფენიძეს ნიკო მარი გახსენებია, რომელსაც დაუწერია: " აფხაზური ენა ძლიერ ჰგავს კეჩუას ინდიელთა ტომის ენასო." 

კატანავაგაში ინდიელმა ქალიშვილმა ვლადიმერ ალფენიძეს მტრედისფრთიანი ისარი და პატარა ჩიბუხი აჩუქა. ქალიშვილმა საჩუქრებს ლოცვაც მიაყოლა:  "ამ ჩიბუხის ბოლივით გაიფანტოს შენი ბოღმა. ამ ისარივით სწორი იყოს შენი გზა ცხოვრებაშიო." ამის შემდეგ,   ვლადიმერ ალფენიძემ  ლექსი დაწერა: 
არვინ აბოლებს მშვიდობის ჩიბუხს,
ცხელა და ქალებს ტანთ არ აცვიათ.
და გულში მხვდება კოვბოის ტყვიად-
მრისხანე სიტყვა "რეზერვაცია".

მლოცველი ინდიელი გოგონას ნახვამ დაწერინა იოსებ ნონეშვილს შემდეგი ლექსი:

ღმერთო მიშველე

დავრჩე ინდიელად,

ღმერთო ნუ იქნები გულმოსული...

თორემ წვეთ-წვეთობით

მივსებს ნელა

ჩემს სულს

ცდუნებანი

უცხო სულის.

...

ღმერთო,

ნუ ჩაქუფრავ

ჩემს ცას

ბინდის ფერად...

ღმერთო,

მიშველე,

დავრჩე ინდიელად.

 როდამ ჩაჩანიძემ მოთხრობა „ინდიელი“ გამოაქვეყნა. ნაწარმოებში ინდიელების გაუსაძლისი ყოფაა აღწერილი და ერთი ეპიზოდის მიხედვით, იმის წარმოდგენაც შეგვიძლია, თუ როგორ ახრამუნებს ინდიელი მსხვერპლშეწირულს: „ტუნგასუკმა გოჭს ჯერ თბილი სისხლი გამოწოვა, მერე კბილებით დაფლითა ჯაგრიანად. ყველაფრიანად ჭამდა ძალზე შიოდა და თბილი ნაწლავებიც გადასანსლა. თვალისდახამხამებაში მხოლოდ გოჭის ძვალი დარჩა.“

სხვათაშორის, გოჭებს, ახალ გვინეაში, ქალები ძუძუს აწოვებდნენ. იქ  მეოცე საუკუნეში „ქვის ხანის“ შვიდასამდე ტომი ცხოვრობდა და გოჭის ასეთი  დაფასება ალბათ იმანაც  განაპირობა, რომ  ღორები და ნიჟარები  ფულის  ფუნქციას ასრულებდნენ.

1969 წელს დავით ნოზაძემ  გამოაქვეყნა  წერილი სათაურით: „ზოგი რამ ინდიელი ტომების შესახებ“. დავით ნოზაძე ინდიელების ისტორიის ერთ-ერთი აქტიური მკვლევარი იყო და მისი წერილები პერიოდულად იბეჭდებოდა ქართულ პრესაში. ის წერდა: „ ჩვენ არა ერთი წერილი გამოვაქვეყნეთ გაზეთ „ქუთაისში“ინდიელი ტომების ადათ-წესებზე, მათ უბადრუკ და ჩამორჩენილ ცხოვრებაზე. მაგრამ ამ ჩამორჩენილ ინდიელებს თავის დროზე დიდი ისტორიული მისიაც შეუსრულებიათ.“

იმ დროს, საქართველოს კინოეკრანებზე გამოვიდა ინდიელების  ყოფის ამსახველი მხატვრული ფილმები- „დიდი დათვის თანავარსკვლავედის შვილები“ და  „ჩინგაჩგუკი-დიდი გველი.“

1967 წლის 30 ნოემბრის გაზეთი „თბილისი“ იუწყებოდა: „ახლახან ჩვენს ეკრანზე გადიოდა გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკის კინოსტუდია „დეფასა“ და იუგოსლავიის კინოსტუდია „ბოსნა-ფილმის“ ერთობლივი ნაწარმოები „დიდი დათვის თანავარსკვლავედის შვილები“, რომელიც გერმანელი მეცნიერი ქალის, პროფესორ ველასკოფ-ჰენრიხის ამავე სახელწოდების რომანის მიხედვით შეიქმნა და დოკუმენტური სიზუსტით მოგვითხრობდა ინგლისელი დამპყრობლები წინააღმდეგ ინდიელთა ბრძოლაზე.

უკვე კარგა ხანია, რაც იუგოსლაველი მსახიობი გ. მიტიჩი ჩვენი ქალაქის სტუმარია. იგი მთავარ როლს ასრულებს ინდიელების ცხოვრებისადმი მიძღვნილ კინოსტუდია „დეფას“ ახალ ნაწარმოებში, რომლის გადაღება საქართველოში მიმდინარეობს.“

საქართველოში  ფილმის გადაღებები  დიღმის ველზე, ბულაჩაურსა და ყაზბეგში მიმდინარეობდა.

საშუალება მქონდა, ყაზბეგში  დამეთვალიერებინა  კინოფილმის გადაღების ადგილები. ნანახმა და განცდილმა ის დრო  გამახსენა, როცა აქ „ინდიელები“ დაჯირითობდნენ. 

ჩინგაჩგუკი ( სერბი მსახიობი გოიკო მიტიჩი) ყაზბეგის ლამაზი მთების სიახლოვეს ისროდა მშვილდისარს, ხოლო „ქართველი ინდიელები“- ოთარ კობერიძე, გიორგი ტატიშვილი, ლავრენტი კოშაძე, ალბერტ გიორგაძე, როდამ ჭელიძე, დუდუხანა წეროძე, ლალი მესხი და სხვები პარტნიორობას უწევდნენ მას. ფილმში, ერთ-ერთ  როლს  ცნობილი პოლონელი მსახიობი ქალი ბარბარა ბრილსკაც ასრულებს. 

"შევარდნის კვალი" გერმანელმა კინორეჟისორმა გოტფრიდ კოლდიტცმა კინოდრამატურგ კარლ გიუნტერის სცენარის მიხედვით  საქართველოში გადაიღო. „შევარდნის კვალი“ ცნობილია, როგორც გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკის სტუდია „დეფას“ და კინოსტუდია „ქართული ფილმის“ ერთობლივი ნაწარმოები.

საქართველოში დაწყებული  გადაღება, წარმატებით ყირიმში და სამარყანდში გაგრძელდა. 

1972 წელს ყირიმში გოიკო მიტიჩის მონაწილეობით ვესტერნი „ტეკუმსე“ გადაიღეს, ხოლო 1974 წელს, სამარყანდში -„ულზანა.“ 
მალხაზ კოხრეიძე

1968 წელს  უკრაინის ავტოტრანსპორტისა და გზატკეცილების სამინისტრომ და ყირიმის  საოლქო აღმასკომმა წლის სახელმწიფო პრემიაზე იალტის ავტოსადგურის ნაგებობა წარადგინა. ნაგებობა დააპროექტა და მშენებლობის საქმეს უძღვებოდა არქიტექტორი გიორგი ჩახავა.

პროექტი ავტოსაგზაო პროექტირების საკავშირო ინსტიტუტის თბილისის ფილიალში შესრულდა. დარბაზების ინტერიერი  ა.გორგაძემ, გ.ქარუმიძემ, ზ.წერეთელმა, ო.ქოჩაკიძემ, ა.სლოვენსკიმ. რ.ჩიკვაიძემ გააფორმეს, ხოლო დარბაზების ავტომატიზაციის პრინციპი რადიოტექნიკის და ტელემექანიკის ინსტიტუტის თანამშრომლებმა ვ.ჭიჭინაძემ და ო. ჩარკვიანმა შეიმუშავეს.

გიორგი ჩახავამ და მისმა ჯგუფმა, როგორც ყოველთვის, რელიეფის თავისებურებები გაითვალისწინეს  და სიმფოროპოლ-სესვასტოპოლის იალტის შესასვლელთან, იქ სადაც მთებია და  მდინარე „ბისტრაია“ ჩამოედინება, ისეთი ნაგებობა  აშენეს, რომლის ქვეშ-პირველი სართულის დონეზე,  მდინარე მიედინებოდა.

იალტის ავტოსადგურის დასრულების შემდეგ  გიორგი ჩახავა საქართველოს მინისტრთა საბჭოსთან არსებული საავტომობილო გზების მთავარი სამმართველოს უფროსის მოადგილედ და მთავარ არქიტექტორად დანიშნეს. მისი პროექტით, იმ დროს, ასევე აშენებული იყო უზბეკეთის, ყირგიზეთის და ავღანეთის სატრანსპორტო კომპლექსები.

1969 წელს, თბილისში, საქართველოს სამხედრო გზის და გაგარინის ქუჩის გადაკვეთაზე,  საქართველოს საავტომობილო გზების სამინისტროს  მშენებლობა  დაიწყეს.  

საავტომობილო გზების სამინისტროს პროექტი თბილისის სამეცნიერო-კვლევითი და ექსპერიმენტული პროექტების ზონალურ ინსტიტუტში დამუშავდა და მასზე არქიტექტორები- გიორგი ჩახავა და ზურაბ ჯალაღანია, კონსტრუქტორები- თეიმურაზ თხილვა და ალექსანდრ კინბერგი მუშაობდნენ.

არსებულ რელიეფზე დაყრდნობილ 4 კოშკს, ორსართულიანი, ჰორიზონტალური კორპუსები აერთიანებდა და ნაგებობა რკინაბეტონით შენდებოდა.  მას  №1  საგზაო-საამშენებლო, სარემონტო ტრესტის (მმართველი ტ.კიკაჩეიშვილი)   სამმართველო ( უფროსი ი.ყანჩელი, მთავარი ინჟინერი  ი.ავალიშვილი)  აშენებდა.  №1  საგზაო-საამშენებლო, სარემონტო ტრესტმა შემდეგ ამ ნაგებობაში დაიდო ბინა.

გიორგი ჩახავა აღნიშნავდა: „ქალაქ თბილისს ლამაზი და რთული რელიეფი აქვს, ზოგიერთი მონაკვეთი, ერთი შეხედვით, მშენებლობისთვის უვარგისი გვეჩვენება. სწორედ ასეთ „უვარგის“ მონაკვეთზე გაგარინის ქუჩასა და სანაპიროს შორის გაშენდა საქართველოს საავტომობილო გზების სამინისტროს ჩვიდმეტსართულიანი საიჟინრო კორპუსი.

ეს უბანი (მსგავსად ქალაქის სხვა ასეთი უბნებისა) დიდხანს არ იყო განაშენიანებული რელიეფის სირთულის გამო, მაგრამ კოშკურ საყრდენებზე სახლების მშენებლობის მეთოდმა შესაძლებლობა მოგვცა ეს ადგილიც აგვეთვისებინა. ამ მეთოდის პრინციპი მდგომარეობს გასაშენებელი ფართობის მაქსიმალურ შემცირებაში ცალკეულ კოშკთა აღმართვის გზით, რაც საშუალებას იძლევა ვაშენოთ ბუნებრივი რელიეფის შეუცვლელად, ავითვისოთ მთის ფერდობები და ხრამები, გავათავისუფლოთ ვაკე ადგილები პარკებისა და დასასვენებელი ზონების მოსაწყობად, დაუბრკოლებლად გავატაროთ ტრანსპორტი შენობის ქვეშ... და კიდევ : კოშკურ საყრდენებზე სახლების აგება წყვეტს ქალაქშენების კიდევ ერთ აქტუალურ საკითხს, ავტომანქანების მიერ გამონაბოლქვი გაზების განიავებას.“

ჩახავას და ჯალაღანიას ნამუშევარი შეუმჩნეველი საზღვარგარეთაც არ დარჩენიათ და მრავალმა მიმომხილველმა გამოაქვეყნა ნაგებობის ფოტო და შესაბამისი სტატია.  მათ შორისაა იტალიური ჟურნალი "დომუსი", ნიუ-იორკის თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმის მიერ გამოცემული წიგნი "ცვლილებები თანამედროვე არქიტექტურაში", კიოლნში გამოცემული წიგნი "თანამედროვე არქიტექტურა აღმოსავლეთ ევროპაში "და სხვა.

 1981 წელს გიორგი ჩახავას და მის ჯგუფს საქართველოს საავტომობილო გზების სამინისტროს აგებისთვის, საბჭოთა კავშირის მინისტრთა საბჭოს პრემია მიენიჭა. 

მიუხედავად ასეთი აღიარებისა, ჯგუფი  ცალკეული სპეციალისტების შენიშვნას და კრიტიკას მაინც ვერ გადაურჩა. ვახტანგ დავითაია აღნიშნავდა: „რაც მაინცდამაინც არ მომწონს ამ შენობაში ესაა ფასადების სქემატულობა, ასოციაციები 20-იანი წლების კონსტრუქტივიზმთან ( არა საერთო სივცობრივ კონცეპციაში, არამედ სიბრტყეების მხატვრულ გააზრებაში), რაც, ბუნებრივია, დაბლა სწევს მის ემოციურ ტონუსს.“

საქართველოს საავტომობილო გზების სამინისტროში გიორგი ჩახავას სამუშაო კაბინეტი მეცამეტე სართულზე მდებარეობდა. მინისტრის მოადგილეების- გიორგი ჩახავას და ოთარ მხეიძის სამუშაო კაბინეტებს ერთი, საერთო მისაღები ოთახი ჰყოფდა. ოთარ მხეიძის კაბინეტს  იურიდიული განყოფილების სამუშაო ოთახი ესაზღვრებოდა, რომლის თანამშრომელიც მე ვიყავი.

გიორგი ჩახავას სიტუაციის საფუძვლიანად შესწავლა და სამართლის ნიუანსებში ჩაღრმავება უყვარდა. ამიტომ, ამა თუ იმ საკითხის განხილვისას საკმაო დროით  ვჩერდებოდი მის  კაბინეტში. 

ჩვენი საუბრები  მხოლოდ სამართლის თემით არ ამოიწურებოდა, აუცილებლად სხვა საკითხებსაც გადავწვდებოდით. იმ დროს ბატონმა გიორგიმ  მისი და ზურაბ ჯალაღანიას ვარაზის ხევისთვის გათვალისწინებული,  არაორდინალური საცხოვრებელი სახლების პროექტები გამაცნო, რომელთა განხორციელებასაც  შემდეგ   ბათუმში გეგმავდა.

ერთხელ, ცენტრალური კომიტეტიდან თუ მთავრობის სასახლიდან დაბრუნებულმა გიორგი ჩახავამ  კაბინეტში მიხმო და მითხრა: დოკუმენტებს გავეცანი, ქართველებს ცუდი დემოგრაფიული მდგომარეობა გვაქვს და  ახალგაზრდა თანამშრომლები  შემიკრიბეო. 

მის კაბინეტში შევიკრიბეთ ახალგაზრდები. თვალებზე ცრემლმორეული საუბრობდა მინისტრის მოადგილე. მაშინ მან ასეთი აზრიც გამოთქვა:  იქნებ თანამშრომლებისთვის ახალი საცხოვრებელი სახლის მშენებლობა დავიწყოთ და ამ სახლში ძირითადად ახალგაზრდები შევასახლოთო.  

სიცოცხლის ბოლომდე თავდაუზოგავად შრომობდა და  სჯეროდა, რომ მისი მორიგი  პროექტი ბაგების ტერიტორიაზე განხორციელდებოდა. 

სამსონ ლეჟავა გიორგი ჩახავზე  წერს:  „ ... სწორედ შემოქმედებით ხუროთმოძღვრებს და არა პრეტენზიულ ფსევდოინტელექტუალებს ძალუძთ დააფასონ და სწორად აღიქვან  ის,  რაც საუკუნეთა მანძილზე შეუქმნიათ ჩვენს წინარე თაობებს. ამ თვალსაზრისით ძალზე საგულისხმო იყო მისი დაკვირვებები როგორც  ქართულ სატაძრო, ისე ხალხურ არქიტექტურაზე, რომელთა ღირსეული მემკვიდრეც უდავოდ გახლდათ. ვფიქრობ, ამიტომ შეძლო საერთაშორისო ავტორიტეტის მოპოვება. ტრაგედიაა, რომ დამოუკიდებელი საქართველოს სამწუხაროდ შეუფერებელ გარემოცვაში მას არ მიეცა შესაძლებლობა თავის დიდ, უჩვეულო, მასშტაბურ ჩანაფიქრთა სრულყოფილი ხორცშესხმისა“

მალხაზ კოხრეიძე

„მენშევიკ“ რაჟდენ არსენიძეს სტალინის ანტისემიტობაზე  ყურადღება რომ გაემახვილებინა, ბათუმში მუშებთან შეხვედრისას, თითქოს სტალინის ნათქვამი გაიხსენა: „ლენინი აღშფოთებულია იმის გამო, რომ უფალმა მას მენშევიკების სახით ასეთი ამხანაგები არგუნა. მართლაც რა ხალხია მარტოვი, დანი, აქსელროდი- წიდაცვეთილი ჟიდები, მათთან ერთად ბებერი დედაკაცი ვ. ზასულიჩი. მიდი და იმუშავე ამათთან! არც ბრძოლაში გამოგადგებიან და არც ლხინში. მხდალები და ვაჭრუკანები.“

ტერორისტი ქალი ვერა ზასულიჩი, პაველ აქსელროდი, იული მარტოვი (ცედერბაუმი), ფიოდორ დანი (გურვიჩი), რომელიც მარტოვის დის- ლიდია ცედერბაუმის ქმარი იყო, რაჟდენ არსენიძის პარტიული და სულიერი მოძღვრები იყვნენ. შემორჩენილია ფოტოსურათი, რომელზედაც  პაველ აქსელროდთან ერთად  ემიგრაციაში მყოფი არსენიძის მეგობრები- ნოე ჟორდანია, ნოე რამიშვილი და სხვები არიან აღბეჭდილები. 

რაჟდენ არსენიძე ისე, როგორც ფიოდორ დანი იურევის უნივერსიტეტის კურსდამთავრებული  და მასავით რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის საზღვარგარეთის ორგანიზაციის ლიდერი იყო. ფიოდორ  დანი ნიუ-იორკში გარდაიცვალა.  სწორედ ნიუ-იორკში გამოაქვეყნა რაჟდენ არსენიძემ სტალინზე აღნიშნული კომპრომანტი. „კომპრომანტმა“   ფიოდორ დანის მიმდევრებს სტალინის ანტისემიტობაზე  შეხედულება განუმტკიცა. 

 

სტალინისთვის მრავალი რამ დაუბრალებიათ. მაგალითად: შალვა მალაკელიძის მოგონებით, სტალინი და მის ამხანაგები პარტიის სალაროს, მოპარული ლურსმნების გაყიდვით ავსებდნენ და ამიტომ  საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების შემდეგ თბილისში ჩამოსულ სტალინს  რკინიგზის დეპოში  ლურსმნის ქურდოო დაუძახეს.

იოსებ სტალინი ბათუმში  როტშილდების ქარხანაში მუშაობდა და მიუხედავად იმისა, რომ ქარხანა ცნობილი ებრაელი კაპიტალისტების საკუთრება იყო და სტალინი ქარხნის მუშების პირობების გაუმჯობესებისთვის იბრძოდა, ანტისემიტური არაფერი წამოსცდენია და ჩაუდენია. პირიქით, ოთარ გოგოლიშვილის მიერ მიკვლეული სტალინის წერილიდან სჩანს, რომ ის როტშილდების ქარხნის დირექტორის მისამართით კეთილგანწყობილია და ამის შესახებ აღნიშნავდა კიდევაც: „როტშილდის ქარხნის დირექტორი, ფრანგი გიონი ნამდვილად ჰუმანური კაცია. ის გამოირჩევა ქართველებისადმი სიმპათიით. იმიტომაც არის, რომ აქაურ მუშათა უმრავლესობას ქართველები შეადგენენ... ჩვენ ჩამოვაყალიბეთ სოციალ-დემოკრატიული  წრეები ქარხანაში, რომელშიც გაერთიანდნენ ჩვენი მომხრე მუშები. ჩვენს მიერ მოწყობილ გაფიცვებს ქარხნის დირექტორი მშვიდად ხვდება და ყოველთვის აკმაყოფილებს ძირითად მოთხოვნებს.“ 

სხვათაშორის, სტალინამდე, ბათუმში სოციალ-დემოკრატიული ორგანიზაციის დაფუძნება  ებრაელ გეორგ ფრანჩესკს უცდია.

სტალინის თანამოაზრებს და თანამებრძოლებს შორის იყო რუსეთის სოციალ დემოკრატიული მუშათა პარტიის იმერეთ-სამეგრელოს კომიტეტის პროპაგანდისტი იცკა რიჟინაშვილი. რიჟინაშვილი და ჯუღაშვილი ხალხებს შორის თავისებურ თანასწორობას ქადაგებდნენ და სარწმუნოებას მაინცდამაინც მნიშვნელობას არ ანიჭებდნენ. დავით კლდიაშვილის თანდასწრებით რიჟინაშვილის და ჯუღაშვილის თანამოაზრეს ასეთი რამ წამოუძახია: „ მე არ ვიცი, ვინ ვარ ახლა-ქართველი ვარ, რუსი, სომეხი თუ სხვა ვინმე-არც მინდა ვიცოდე; მე ვარ პროლეტარი!-პროლეტარებო, ყველა ქვეყნისა შეერთდით! აქ არის, ამაშია ჩვენი ხსნა! “ 

სტალინის მიერ ასეთი პათოსითაა დაბეჭდილი პროკლამაცია სომხებსა და აზერბაიჯანლებს შორის ატეხილ შუღლთან დაკავშირებით:„ახლა უბადრუკი მეფის ეს უბადრუკი მონები ცდილობენ ჩვენშიც, თბილისშიც, ასტეხონ ძმათამკვლელი ომი! ისინი სისხლს მოითხოვენ, მათ სურთ გაგთიშონ თქვენ და იბატონონ თქვენზე. მაგრამ იყავით ფხიზლად! თქვენ, სომხებო, თათრებო, ქართველებო, რუსებო! ხელი გაუწოდეთ ერთმანეთს, მჭიდროდ დაირაზმეთ და მთავრობის ცდებზე- გაგთიშოთ თქვენ-ერთსულოვნად უპასუხეთ: ძირს მეფის მთავრობა! გაუმარჯოს ხალხთა ძმობას!“.

1928 წელს საბჭოთა კავშირის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის მიერ მიღებული დადგენილების თანახმად, ებრაელი მშრომელების მიწათმოწყობის კომიტეტს მიწები დაუმაგრეს.  პირველი ებრაული დასახლება ხაბაროვსკის მხარეში მოეწყო. ებრაელები მდინარეების ბირისა და ბიჯანის ნაპირებზე სახლდებოდნენ. 1937 წელს ქალაქი ბირობიჯანი შეიქმნა.  ბირობიჯანის რაიონი მანამდე  ებრაელთა ნაციონალური ოლქის შემადგენლობაში შედიოდა. ჟურნალისტი გალინა კოვალსკაია აღნიშნავდა: „ მათ შორის, ვინც 30-იან წლებში ჩავიდა ებრაელთა ავტონომიური ოლქის შესაქმნელად, იყვნენ 1930 და 1933 წლებში შიმშილისგან და დასავლეთ უკრაინაში დარბევებისგან თავდაღწეულები, ებრაული სახელმწიფოებრიობის  ენთუზიასტები ევროპიდან, აზიიდან, ლათინურ ამერიკიდან (არავითარი ისრაელი მაშინ არ იყო).ებრაელი-სპეციალისტების მნიშვნელოვანი ნაწილი ნახევრადიძულებით სამუშაოებზე გაამწესეს...“

მძიმე შრომა ებრაელებს წმიდა მიწაზეც არ აკლდათ. ამიტომ შრომით გასავათებულები და ხშირად იმედგაცრუებულები მშობლიური მიწას სტოვებდნენ. „სიონისტების ქადაგება საქართველოს ურიებში რაბინ ბააზოვზედ წინეთ იქნა დაწყობილი. ამ ქადაგებით სიონისტებმა აიყოლიეს ცხინვალის ქართველი ურიები, იქიდან რამდენიმე ქართველი ურიები აიყარნენ. და იერუსალიმში გადასახლდნენ, ამათ თურმე ოქროს და ვერცხლის თან პარკებით და ტომრებით წაიღეს, მდიდრები იყვნენ თურმე.  გადასახლებულ ურიებს უცხოეთში საქმე თურმე სულ ცუდათ წაუვიდათ, სიმდიდრე ხელიდან წასვლიყოთ სულ და ბოლოს სიღატაკეშიაც ჩაცვენილიყვნენ. ერთი ამ გაღატაკებულ ურიათაგანი საქართველოში დაბრუნდა, იგი მე ვნახე ცხინვალის თემის გამომძიებელ ნიკ. ხიზანიშვილთან, და ეს გაღატაკებული ურია წყევლით მოიგონებდა იმ პირებს ვინც იგინი გააბრიყვეს და გადაასახლეს საქართველოდანა.“- წერდა ზაქარია ჭიჭინაძე.

1882 წელს გავრცელდა იმფორმაცია, რომ ებრაელების დასასახლებლად თურქეთის ხელისუფლება ქვეყნის ტერიტორიაზე საფრანგეთის ოდენა ტერიტორიის გამოყოფას აპირებდა ადენის, მესოპოტამიის და ალეპოს საზღვრებში, მაგრამ ეს ინფორმაცია არ გამართლდა. შემდეგ, იმის გამო, რომ სიონიზმის ერთ-ერთმა მამამთავარმა თეოდორ ჰერცლმა თურქეთის ხელისუფლებასთან პალესტინაში ებრაელების დასახლების თაობაზე შეთანხმებას ვერ მიაღწია, სიონისტების მეექვსე კონგრესზე ებრაელების უგანდაში დასახლების ინგლისური გეგმის მომხრედ  გამოვიდა. უგანდაში ებრაელების დასახლების იდეა ინგლისის კოლონიების მინისტრს ჯოზეფ ჩემბერლენს ეკუთვნოდა. მას  პრემიერ მინისტრი არტურ ბალფურიც ეთანხმებოდა. სხვათაშორის, თეოდორ ჰერცლი რუსეთის ხელისუფლებასთანაც აწარმოებდა მოლაპარაკებას და ის ორჯერ  შინაგან საქმეთა მინისტრ ვიაჩესლავ პლევეს შეხვდა.

მხოლოდ 1917 წელს გამოქვეყნდა ცნობა იმის შესახებ, რომ ებრაელები პალესტინაში დასახლდებოდნენ.  

1947 წლის გაზაფხულზე გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის სპეციალურ სესიაზე საბჭოთა კავშირის წარმომადგენელი ანდრეი გრომიკო სახელმწიფოს შექმნის შესახებ ებრაელების უფლებაზე ალაპარაკდა. ამისთვის ებრაელებს  გაერთიანებული ერების ორგანიზაციაში შესაბამისი რეზოლუციის მისაღებად ხმების ორი მესამედი სჭირდებოდათ. 

შემოდგომის სესიაზე საბჭოთა კავშირმა და მისმა სატელიტმა ქვეყნებმა პალესტინის ტერიტორიაზე არაბული და ებრაული სახელმწიფოების შექმნას დაუჭირეს მხარი და  1948 წლის 14 მაისს სახელმწიფოდ გამოცხადებული ისრაელი, 17 მაისს  de jure-ედ აღიარეს.  

1948-1949 წლების არაბეთ-ისრაელის ომის დროს, საბჭოთა კავშირი ისრაელს ეხმარებოდა და ჩეხოსლოვაკიის მეშვეობით იარაღსაც აწვდიდა.

ზოგიერთი ებრაელი ანალიტიკოსის აზრით,  სტალინი ჯეროვნად ვერ აფასებდა ებრაელი მებრძოლების შესაძლებლობებს და არ სჯეროდა, რომ ისინი გაიმარჯვებდნენ. აქედან გამომდინარე, საბჭოთა ჯარი ებრაელების დახმარების მოტივით ისრაელში  შეიჭრებოდა და ხმელთაშუა ზღვის და წითელი ზღვის სანაპიროებზე სამხედრო-საზღვაო ბაზებს შექმნიდა. ამიტომ ისრაელმა ამერიკის შეერთებულ შტატებს მიმართაო.

იმის მტკიცება, რომ სტალინი ებრაელების  მებრძოლ ხასიათს კარგად იცნობდა- ზედმეტად მიმაჩნია. მხოლოდ მეორე მსოფლიო ომში მონაწილე 500 ათასი წითელარმიელი ებრაელიდან 200 ათასი ბრძოლის ველზე დაეცა და რამდენიმე ათეულმა მებრძოლმა საბჭოთა კავშირის გმირის წოდება მიიღო. როგორც მწერალი ფელიქს ჩუევი წერს, ერთხელ სტალინს დასაჯილდოებელ ოფიცერთა სია შეუტანეს და როცა მან სიაში გვარგადაკეთებული და ეროვნებაშეცვლილი ებრაელი გენერალი აღმოაჩინა თქვა: ამან როგორც ებრაელ ერს უღალატა, ისე რუს ერს  არ უღალატებს? სტალინმა  ოფიცრის  დაჯილდოების დოკუმენტს ხელი არ მოაწერა. 

ამერიკა და ინგლისი ისრაელის მოწინაღმდეგეებს - ეგვიპტეს, ერაყს და იორდანიას  უჭერდნენ მხარს და  არაბეთ-ისრაელის ომის დროს, იარაღს არაბულ ქვეყნებს აწვდიდნენ. თუმცა საბჭოთა კავშირ-ისრაელის თანამშრომლობა რომ ჩაეშალათ, 1950 წლის მაისში საფრანგეთთან ერთად აღმოსავლეთის ქვეყნებისთვის  იარაღის მიწოდების რეგულირების დეკლარაცია გამოაქვეყნეს და ამით, ისრაელს უსაფრთხოების გარანტიაც მისცეს.

საბჭოთა კავშირის გავლენა ისრაელზე შესუსტდა და ამ ორ სახელმწიფოს შორის ურთიერთობები თანდათან დაიძაბა. თუმცა სტალინი ბევრი ებრაელისთვის ისევ „მსოფლიოს ხალხთა ბელადად“ რჩებოდა და ისრაელის კიბუცების კედლებზე  მისი პორტრეტები  ეკიდა.

1998 წლის 9 ივლისს გაზეთ „ჯერუზალემ პოსტმა“  ტომას ო’დუაიერი სტატია გამოაქვეყნა. აღნიშნული სტატია ასევე გამოაქვეყნა ისრაელის რუსულენოვანმა გაზეთმა „ვესტიმ“. სტატიაში აღწერილია რაბინის შვილის- ალექსანდრ კონტრაკტის ცხოვრება, რომელიც  უკრაინის ცენტრალური კომიტეტის პირველი მდივნის- ნიკიტა ხრუშჩოვის წყალობით საბჭოთა კავშირის შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარიატში მოეწყო. 

ალექსანდრ კონტრაკტი მეორე მსოფლიო ომში მონაწილეობდა და ბრძოლის ველზე  ორჯერ მძიმედ დაიჭრა. როცა დაჭრილი ურალის ჰოსპიტალში ნიკიტა ხრუშჩოვმა მოინახულა, მან ხრუშჩოვის პირით სტალინს შეუთვალა, რომ ჰოსპიტლის კოშკურაზე  მდგომი გუშაგის  შეცვლა სურდა, რათა მას ფრონტზე წასვლის საშუალება მისცემოდა. ხრუშჩოვმა სტალინს  მეომრის სურვილი გადასცა. სტალინმა ალექსანდრ კონტრაკტი თავისთან დაიბარა. სტალინთან შეხვედრისას ალექსანდრ კონტრაკტმა ბელადს უთხრა,  რომ რაბინის შვილი იყო და ადრე  რელიგიურ სასწავლებელშიც სწავლობდა. სტალინმა მასთან გასაუბრებისას  თავისი  სემინარისტობის წლები გაიხსენა.

ალექსანდრ კონტრაკტმა სტალინის დაცვაში დაიწყო მუშაობა. სტალინმა მას ურჩია, რომ გულზე ჯვარი ეტარებინა.

სტალინის დაცვის ფუნქციებში ბელადისთვის მირთმეული საჭმელის გასინჯვაც შედიოდა. სოჭში მიმავალ სტალინს ვაგონრესტორანში ღორის ხორცი მოუწამლეს და ამას დაცვის თანამშროლი შეეწირა. ლავრენტი ბერიამ ეჭვმიტანილი მზარეულები რიგში დააყენა და თავისი ხელით დახვრიტა. ღორის ხორცი, რომელიც ასე უყვარდა სტალინს, სტალინისვე ნებართვით შეეძლო არ გაესინჯა ალექსანდრ კონტრაკტს.

სტალინმა ალექსანდრ კონტრაკტს დაავალა, რომ  სხვა თანამშრომლებთან ერთად ურალში წასულიყო და იქაური ბანაკებიდან პოლონელი ოფიცრები ჩამოეყვანა. პლონელი ოფიცრების გადაცემა სტალინს უინსტონ ჩერჩილმა სთხოვა. ჩერჩილს ისინი ინგლისელების მხარეს მებრძოლი პოლონური არმიის პირველ კორპუსში  ჩასარიცხად სჭირდებოდა.

როცა ალექსანდრ კონტრაკტი ერთ-ერთ ბანაკში პოლონელებს შეხვდა, ოთხ ებრაულ გვარს მიაქცია ყურადღება. მათ შორის მენახემ ბეგინიც იყო. ებრაელები ომამდე პოლონურ ჯარში მხოლოდ რიგითებად მსახურობდნენ.

ალექსანდრ კონტრაკტის მეცადინეობით, უარალის ბანაკებიდან 185 კაცი და მათ შორის 6 ებრაელი აშხაბადში გადაიყვანეს. ამგვარად მენახემ ბეგინი აშხაბადიდან თეირანში ჩაიყვანეს და იქ ინგლისის წარმომადგენელს გადასცეს. წლების შემდეგ მენახემ ბეგინი ისრაელის პრემიერ მინისტრი გახდა.     

როცა  ნიურნბერგის პროცესი მიმდინარეობდა, სტალინმა ალექსანდრ კონტრაკტი სამხედრო პროკურორის თანაშემწედ დანიშნა. მან ამით ისარგებლა და სტალინის სამუშაო მაგიდიდან საიდუმლო დოკუმენტი მოიპარა. ალექსანდრ კონტრაკტი ამ დოკუმენტით ამერიკის შეერთებულ შტატებში გაიქცა. 

მალხაზ კოხრეიძე