1895 წელს ჟურნალი "კვალი" აღნიშნავდა:"ამერიკის შეერთებულ შტატებს სალაპარაკოთ გაუხდიათ ინდოელები. ზოგს, ვისაც წაუკითხავს კუპერის რომანები, ისინი გმირებათ მიაჩნიათ; ზოგი კი განათლების წინაარმდეგათ თვლის მათ. ერთი ამბობს, რომ ისინი ტანჯულები არიანო, მეორე კი ზარმაცები, ქურდები და უღმერთონი არიანო. სამართლიანათ რომ ვთქვათ, მათში კარგიც და ავიც მოიპოვება და თუ ამერიკელები სხვა-და-სხვა აზრისანი არიან, ეს იმიტომ, რომ ზოგი მათ არ ეკარება, მაგრამ ამავე დროს მეზობლათ გვერდში უდგია ისეთი ტომი, რომელსაც შეძლებაც აქვს, შკოლებიც, საავადმყოფოებიც, კლუბებიც და ზოგს გაზეთიც. ამ უკანასკნელებს სახელმწიფო ისე აქვთ მოწყობილი, როგორც ამერიკის შეერთებულ შტატებში. ყველა თემი ოთხ-ოთხი წლით ირჩევს უფროსს (პრეზიდენტსავით) და მის თანაშემწეს"
მეცხრამეტე-მეოცე
საუკუნეებში გადაღებულ ფოტოსურათებზე ქართველი მოჯირითეები ინდიელებთან ერთად არიან აღბეჭდილები. ისინი ინგლისის
და ამერიკის არენებზე ერთად გამოდიოდნენ. გურიიდან ჩასული მოჯირითე ლუკა ჩხარტიშვილის მეგობარი ინდიელების
ბელადი შავი მელა ყოფილა და ა.შ.
ინდიელებს
და გურულებს ერთადად უქეიფიათ,
უმღერიათ და უცეკვიათ გემის სალონში, ვიდრე იქიდან იარაღის მუქარით არ გამოუყრიათ. „გურულები ვართ ძმანებივით, ერთად ბევრი
მეგობარიც გევიჩინეთ. ინდიელებს უყვართ ნამეტანი სმაი და ზოგიერთი ინდიელი
რუსივითაა ეიმყრალებენ ვისკით პირს, მთლა დაკარქავენ გონებას. ნამეტანი გლახა თრობა
იციენ.“- წერდა უცნობი გურული მხედარი.
ოსი
მოჯირითე ზურაბეგი დაეხმარა გიორგი პაპაშვილს ნიუ-იორკში შესვლასა და სამსახურის
შოვნაში. გიორგი პაპაშვილი საქართველოს მენშევიკურ მთავრობას გაჰყვა
სტამბოლში და იქიდან ამერიკაში გაემგზავრა.
გიორგი პაპაშვილი ნაცნობებთან ერთად დეტროიტიდან კალიფორნიაში მიემგზავრებოდა, როცა მისი ავტომობილი
ლამში ჩაეფლო. მან დახმარება ინდიელებს
სთხოვა. ნავაჰოს ტომის წარმომადგენლები პაპაშვილს და მის მგზავრებს უანგაროთ დაეხმარნენ.
ინდიელებს გიორგი პაპაშვილი თავიანთ უხუცესთან მიუყვანიათ. პაპაშვილმა ტომის ბელადს წითელ ცხვირსახოცში
გახვეული ქაღალდის ხუთდოლარიანი მისცა. თავის მხრივ, უხუცესმა პაპაშვილი ქამრით და ოქროს ხუთდოლარიანით დაასაჩუქრა.
გიორგი
პაპაშვილმა ინდიელებისგან ცხვარი იყიდა, დაკლა, გაატყავა და შამფურებზე შეწვა.
მეორე ცხვარი ინდიელებმა დაკლეს და კერძი თავისებურად მოამზადეს. უხუცეს მოეწონა
გიორგი პაპაშვილის ნახელავი და მისი წარმომავლობა იკითხა. პაპაშვილმაც უთხრა- ქართველი ვარო.
გიორგი
პაპაშვილის რომანიდან გადმოვიწერე: „-მგონი, მსოფლიოში არ მოინახება მაგათზე ბინძური და შესაზარი
ხალხი,პირდაპირ ჰყარან,-თქვა ანამ, როცა ბარგი მანქანას დავუდეთ და წასასვლელად
მოვემზადეთ.
-საშინელი
შესახედავებიც არიან,-დაუმატა ლუბამ,-შემაძრწუნებელი.
-ველური
ხალხია,- ბრძანა „მისმა აღმატებულებამ“ და ხმალი ქოლგის ხალათში ჩადო,-ველურები!
აბა როგორები გინდა იყვნენ, მოუშინაურებელი ველურები არიან.
-ახი
კი იქნებოდა, ყველა დაეტოვებინეთ შუა მდინარეში,-გავბრაზდი მე,-ისე კი, მე თუ
მკითხავთ, მაგ ველურებმა იციან, როგორ უნდა იქცეოდეს კაცური კაცი და ასეც
მოიქცნენ!“
ქართველ
მწერლებიდან ინდიელებს ყველაზე უარყოფითად გურამ ფანჯიკიძე აფასებდა: „მექსიკაში ჯერ კიდევ
არის ინდიელთა რამდენიმე სოფელი, სადაც ძალზე უფრთხიან ტურისტების შეყვანას. მათ
არ უყვართ ტურისტები, მით უფრო, მათი აპარატები. ინდიელთა სოფლებში ჯოჯოხეთური
შრომისა და ბაქტერიებით სავსე წყლისაგან ქალები მალე იხოცებიან “.
მწერალი ყველაზე ულმობელ ტომად აცტეკებს
მოიხსენიებდა, რადგან ისინი მხოლოდ მსხვერპლშეწირვას არ სჯერდებოდნენ
და შეწირული ადამიანის ხორცსაც მიირთმევდნენ.
გურამ ფანჯიკიძემ თუ ცოცხალი ინდიელების სოფელი ნახა, აკაკი ბელიაშვილს დისნეილენდში
მანეკენი ინდიელების სოფელი დაუთვალიერებია. „ აგერ, ინდიელების სოფელში ჭრელაჭრულებში ჩაცმული ინდიელები ცეკვავენ
თავიანთ რელიგიურ ცეკვებს, ისინი ცხადია, ცოცხალი ადამიანები კი არ არიან, არამედ
მოძრავი მანეკენები. აგერ სულთმობრძავი და ისრით განგმირული ინდიელი აგდია ძირს,
იქეთ კი გვესალმება ცხენზე შემომჯდარი
უკანასკნელი მოჰიკანი, ცხადია ისიც მანეკენი, აგერ ძაღლები გადმომდგარან მდინარის
პირას და კუდის ქიცინით გვესალმებიან.“ - წერდა აკაკი ბელიაშვილი.
ირაკლი
აბაშიძემ ჩიკაგოში ინდიელთა მუზეუმი დაათვალიერა, სადაც გამოფენილია მათ მიერ 500 წლის მანძილზე შექმნილი ხელოვნების ნუმუშები.
ინდიელების
კულტურის ნიმუშები გამოუფენიათ ნიუ-იორკის ბუნების ისტორიის მუზეუმშიც, რომელიც
ფრიდონ ხალვაშს დაუთვალიერებია.
გივი
ვარდოსანიძე ნიაგარის მახლობლად,
ციხე-სიმაგრეში არსებული ინდიელების ყოფის ამსახველ გამოფენა-მუზეუმს ეწვია და
შთაბეჭდილება მკითხველს ასე გაუზიარა: „ვინ იცის, რა გზით წავიდოდა
ცხოვრება დიდ მატერიკზე, ევროპელებმა ამერიკა რომ უწოდეს, თეთრკანიანთა ურდოებს
რომ არ დაეპყროთ. ეს დიდი მიწა, ალბათ, ვერ იამაყებდა ნიუ-იორკის ცათამბჯენებით;
ვერ იამაყებდა ავტომობილებით, მსოფლიოში ბადალი რომ არ ჰყავთ; ვერ იამაყებდა
ატომური დანადგარებით და კოსმოდრომებით... მაგრამ მას ექნებოდა ყველაზე დიდი
ადამიანური სიამაყე-სიმართლე და ყველაზე დიდი ადამიანური სილამაზე-გულუბრყვილობა;
ის სიმართლე და გულუბრყვილობა, რაც ყველაზე დიდი სიმდიდრე იყო ღატაკი ინდიელისა;
სიმართლე და გულუბრყვილობა, რომლის ძალითაც ინდიელი მაუდის უბრალო წითელ ნაჭერში
სიხარულით ცვლიდა ძვირფას ბეწვეულს.“
ისე
მოხდა, რომ „გულუბრყვილო ინდიელები“ თავიანთ სამშობლოში, რასიული იერარქიის ყველაზე
დაბალ საფეხურზე აღმოჩნდნენ და ამაზე ნოდარ დუმბაძე ასე წერდა: „ამერიკის შეერთებულ
შტატებში აშკარად იგრძნობა მოსახლეობის რასიული დიფერენცირება. ამ რასიული
იერარქიის კიბეზე ყველაზე მაღალი ადგილი, რა თქმა უნდა, ანგლო-საქსური წარმოშობის
ამერიკელებს უჭირავთ, ხოლო ყველაზე დაბალ საფეხურზე ინდიელები, პუეტორიკოელები და
ზანგები დგანან.“
ამას კიდევ არა უშავდა, ზანგებს და ინდიელებს შორსაც ყოფილა
დაპირისპირება და ამაზე ფრიდონ ხალვაში მოგვითხრობს: „ინდიელები თურმე
ახლოსაც არ ეკარებიან ზანგებს. აქ, ჰარლემის ერთ კუნჭულში, განცალკავებით
შეხიზნულან გაჭირვებით და ამაოდ შეჰყურებენ მდიდარი ქალაქის ცათამბჯენებს. მათ არც
პურსა და არც სამუშაოს არავინ აძლევს.“
ეგზოტიკური სერვისი მოუწყეს საბჭოთა ჟურნალისტებს სოფელ კატანავაგაში, სადაც კეჩუას ტომი ცხოვრობდა. იმ დროს ვლადიმერ ალფენიძეს ნიკო მარი გახსენებია, რომელსაც დაუწერია: " აფხაზური ენა ძლიერ ჰგავს კეჩუას ინდიელთა ტომის ენასო."
კატანავაგაში ინდიელმა ქალიშვილმა ვლადიმერ ალფენიძეს მტრედისფრთიანი ისარი და პატარა ჩიბუხი აჩუქა. ქალიშვილმა საჩუქრებს ლოცვაც მიაყოლა: "ამ ჩიბუხის ბოლივით გაიფანტოს შენი ბოღმა. ამ ისარივით სწორი იყოს შენი გზა ცხოვრებაშიო." ამის შემდეგ, ვლადიმერ ალფენიძემ ლექსი დაწერა:
არვინ აბოლებს მშვიდობის ჩიბუხს,
ცხელა და ქალებს ტანთ არ აცვიათ.
და გულში მხვდება კოვბოის ტყვიად-
მრისხანე სიტყვა "რეზერვაცია".
არვინ აბოლებს მშვიდობის ჩიბუხს,
ცხელა და ქალებს ტანთ არ აცვიათ.
და გულში მხვდება კოვბოის ტყვიად-
მრისხანე სიტყვა "რეზერვაცია".
მლოცველი ინდიელი გოგონას ნახვამ დაწერინა იოსებ ნონეშვილს შემდეგი ლექსი:
ღმერთო
მიშველე
დავრჩე
ინდიელად,
ღმერთო
ნუ იქნები გულმოსული...
თორემ
წვეთ-წვეთობით
მივსებს
ნელა
ჩემს
სულს
ცდუნებანი
უცხო
სულის.
...
ღმერთო,
ნუ
ჩაქუფრავ
ჩემს
ცას
ბინდის
ფერად...
ღმერთო,
მიშველე,
დავრჩე
ინდიელად.
როდამ ჩაჩანიძემ მოთხრობა „ინდიელი“ გამოაქვეყნა. ნაწარმოებში ინდიელების გაუსაძლისი ყოფაა აღწერილი და ერთი ეპიზოდის
მიხედვით, იმის წარმოდგენაც შეგვიძლია, თუ როგორ ახრამუნებს ინდიელი
მსხვერპლშეწირულს: „ტუნგასუკმა გოჭს ჯერ თბილი სისხლი გამოწოვა, მერე კბილებით
დაფლითა ჯაგრიანად. ყველაფრიანად ჭამდა ძალზე შიოდა და თბილი ნაწლავებიც გადასანსლა.
თვალისდახამხამებაში მხოლოდ გოჭის ძვალი დარჩა.“
სხვათაშორის, გოჭებს, ახალ გვინეაში, ქალები ძუძუს აწოვებდნენ. იქ მეოცე საუკუნეში „ქვის ხანის“
შვიდასამდე ტომი ცხოვრობდა და გოჭის ასეთი დაფასება ალბათ იმანაც განაპირობა, რომ ღორები და ნიჟარები ფულის ფუნქციას ასრულებდნენ.
1969
წელს დავით ნოზაძემ გამოაქვეყნა წერილი სათაურით: „ზოგი რამ ინდიელი ტომების
შესახებ“. დავით ნოზაძე ინდიელების ისტორიის ერთ-ერთი აქტიური მკვლევარი იყო და
მისი წერილები პერიოდულად იბეჭდებოდა ქართულ პრესაში. ის წერდა: „ ჩვენ არა ერთი
წერილი გამოვაქვეყნეთ გაზეთ „ქუთაისში“ინდიელი ტომების ადათ-წესებზე, მათ უბადრუკ
და ჩამორჩენილ ცხოვრებაზე. მაგრამ ამ ჩამორჩენილ ინდიელებს თავის დროზე დიდი
ისტორიული მისიაც შეუსრულებიათ.“
იმ დროს, საქართველოს კინოეკრანებზე გამოვიდა ინდიელების ყოფის ამსახველი მხატვრული ფილმები- „დიდი დათვის
თანავარსკვლავედის შვილები“ და
„ჩინგაჩგუკი-დიდი გველი.“
1967
წლის 30 ნოემბრის გაზეთი „თბილისი“ იუწყებოდა: „ახლახან ჩვენს ეკრანზე გადიოდა
გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკის კინოსტუდია „დეფასა“ და იუგოსლავიის
კინოსტუდია „ბოსნა-ფილმის“ ერთობლივი ნაწარმოები „დიდი დათვის თანავარსკვლავედის
შვილები“, რომელიც გერმანელი მეცნიერი ქალის, პროფესორ ველასკოფ-ჰენრიხის ამავე
სახელწოდების რომანის მიხედვით შეიქმნა და დოკუმენტური სიზუსტით მოგვითხრობდა
ინგლისელი დამპყრობლები წინააღმდეგ ინდიელთა ბრძოლაზე.
უკვე
კარგა ხანია, რაც იუგოსლაველი მსახიობი გ. მიტიჩი ჩვენი ქალაქის სტუმარია. იგი
მთავარ როლს ასრულებს ინდიელების ცხოვრებისადმი მიძღვნილ კინოსტუდია „დეფას“ ახალ
ნაწარმოებში, რომლის გადაღება საქართველოში მიმდინარეობს.“
საქართველოში
ფილმის გადაღებები დიღმის ველზე, ბულაჩაურსა და ყაზბეგში
მიმდინარეობდა.
საშუალება მქონდა, ყაზბეგში დამეთვალიერებინა კინოფილმის გადაღების
ადგილები. ნანახმა და განცდილმა ის დრო გამახსენა, როცა აქ „ინდიელები“ დაჯირითობდნენ.
ჩინგაჩგუკი ( სერბი მსახიობი გოიკო მიტიჩი) ყაზბეგის ლამაზი მთების სიახლოვეს ისროდა მშვილდისარს, ხოლო
„ქართველი ინდიელები“- ოთარ კობერიძე,
გიორგი
ტატიშვილი,
ლავრენტი
კოშაძე,
ალბერტ
გიორგაძე,
როდამ
ჭელიძე,
დუდუხანა
წეროძე,
ლალი
მესხი
და
სხვები
პარტნიორობას
უწევდნენ
მას.
ფილმში,
ერთ-ერთ როლს ცნობილი
პოლონელი მსახიობი ქალი ბარბარა ბრილსკაც
ასრულებს.
"შევარდნის კვალი" გერმანელმა
კინორეჟისორმა
გოტფრიდ
კოლდიტცმა
კინოდრამატურგ
კარლ
გიუნტერის
სცენარის
მიხედვით საქართველოში
გადაიღო. „შევარდნის კვალი“ ცნობილია,
როგორც
გერმანიის
დემოკრატიული
რესპუბლიკის
სტუდია
„დეფას“ და კინოსტუდია
„ქართული
ფილმის“
ერთობლივი
ნაწარმოები.
საქართველოში
დაწყებული გადაღება,
წარმატებით
ყირიმში
და
სამარყანდში
გაგრძელდა.
1972 წელს
ყირიმში
გოიკო
მიტიჩის
მონაწილეობით
ვესტერნი
„ტეკუმსე“
გადაიღეს,
ხოლო
1974 წელს,
სამარყანდში
-„ულზანა.“
მალხაზ კოხრეიძე
მალხაზ კოხრეიძე
